0

Zomi khatin“KEI HILENG ZONG, TEDIM DISTRICT PIA KEI NING” ci ei!  
Dr Dong No            
                                                               
March 1, 2020 ni-in  Zomi Daily sung ah Sia Vum Nang in “KEI HILENG ZONG, TEDIM DISTRICT PIA KEI NING”  ci-in ong tangko hi. “ Nang hi lecin zong napia diam?” ci-in ong “hilhcian” (ama kammal), pawl ong zawn lai hi.

Hih bang tangkona Zomi kici khat at dingin lamdang ka sa mahmah aa, ka ”shocked” hi. Um thei lo-in ka sim phapha hi. Ama’n Chin State Chief Minister (CM) Lian Luai’ gen a zak bangbangin (at face value) in sang pahlian, um pahlian, a lungsim khensat pahlian in, “Kei hileng zong TEDIM DISTRICT KA PIA KEI DING HI” ci-in a tangko pen, “hoihtak aa angaihsut khit ciangin a gen mah hiam?“ ci-in lamdang ka sa hi.

Keimah bangin lamdang asa mi tampi-in ong dong ahih manin hih thu limtak i ngaihsut ciat ding thupi hi. I ngakngak, i lunggulh, i lamet den Zomite khantoh nading, District, Khazaing, i ngah nading ei-leh-ei lawmlawm hih bangin a langpang i om pen ka mai zong zumin ngaihsut hak ka  sa   hi. “Ka maizum” ka cih ciangin, mi dangte-in bangzahin, ong enneu ding uh hiam ci-in ka ngaihsut hang ahi hi. Peel lo, a khutkawi uh tumin ong nuihsan ding uh hi.

Tedim District, Khazaing ding akihanciam zawh Secy. 1, General Khin Nyunt hun lai pek pan ahi hi. U Thein Sein hun, tuma kum 10 pawlin i ngah lohna thute ahang i et kik ciangin, ong kigen thu um pahpahin mi khem sa-in i omna hang ahi hi. Pu Khupkhan Thang Taithul in zong “Huihpi Nung Delh Bang” sung ah tua thute cingtakin gen hi.

Akhatna: “mipi deihna bangin Tedim District nget ding kithumin sa hi napi, akaallak aa thu kigen um pahin ankuang kitap ding launa tawh angen ngam lo - i Pyidaungsuh Hlottaw MP pa hang”; anihveina : “apianna Tedim gam ading adeihsak lo – i Pyi-ne Hlottaw MP khat pa” hang; athumna : “ong deih sak lo - Chin State Chief Minister masapen pa” hang leh alina : “Tedim leh Tonzang pan aa MP angah - USDP MP 3-te dualdaapna hang; hi teng avekpi-in a mawhlawh tawina uh, liability” ahihna i mu hi.

Tu leuleu ciangin, i Chin State Chief Minister nihna Pu Lian Luai khut sung ah Tedim Khazaing ngetna kum li sung kihumcip hi. Bangzahta-in mipi-in i ngah ding aa kilawm hamphatna tampi i taan hiam? Tedim leh Tonzang gam sung aa om mipi 140,000-te khantoh nading, ei mahmah i ginat lohna hangin kum 10 sung, i zekai khin zo hi. Hih pen a kituat zo lo Zomite supna ahi hi.

Tua teng behlapin Vum Nangin “ KEI (Chin State CM) HI LENG ZONG TEDIM DIVISION PIA KEI NING” ci-in ong awng khia sawnsawn hi. Hih thu i et ciangin, anuai a thu thum teng hangin CM pa gen bangbang face value  in sang pah lianin, Zomite ong deihsak lote adingin ong “hilhcian”, (taza ong leh haw) zawsop sawnsawn ahi hi. Hihin Zomite tangthu sung ah a kiciamteh ding a dahhuai mahmah thu khat ahi hi. A nuai aa bangin kong kup pih nuam hi.

Vum Nang genna ah, “Nidangin Zogam Khuapi Falam pan Haka ah kituah hi cih za ngei tek ni” ci-in, “Tua hangin Tedim in District asiauh ciangin khalau hi” ci hi. Azak bangin um pahlian hi leh kilawm hi. Falam pen Zogam Khuapi icih hangin, District Head Quarters khat hi bek hi. Chin State khanglam ah zong Mindat District om hi. Haka khuapi Myo-daw , i capital, ong suahna pen Falam Khuapi tawh bangmah kisai lo hi. Kawlpi aa kiphut, Chin Affairs Council, Zozum i cih, thu tuamtuam hangin, 1965 kum July kha in Haka ah kituah aa, Chin State capital, i ci hi. Law tawh degree a-ong CM khatin nak tel lua mahmah ding hi. Falam pan kituah hi lo hi. Tua ahih ciangin nak khalau loh lua mahmah ding hi. A paulap bek hi aa aki khalau sak ahi hi.

Anuai aa thute hoihtakin sim le-uhcin, no zong, kei mah bangin, “TEDIM DISTRICT NAK PIAK PHA MAHMAH NING “ na ci tek ding uh hi.

PAULAP : (ki lau sak) : “Tedim in District ngah leh Falam khalau” cih pen, i ngah ding ong kideihsak loh man aa, paulap ahi hi. “Kawl-ngian” i cihte ahi hi. Tua “a kilau sakna uh” paulam in Tedim’ Khazaing ngah ding ong khaktan toto nuam ahi hi. Tua lo thu dang om lo hi. Hih thu ah ong kigen thu um pahpah lo-in pilvang zek aa ngaihsut ding kisam hi; theih hak lua sam lo ding hi; rocket science, hi lo hi.

Tua paulapte :--    
         
A khatna :  Falam sukkhakna a-om kei nak leh Tedim District ngah ding thukim ung” ci hi. Tedim in District a-ngah hangin Falam in bang supna ngah ding hiam? State tuamtuam ah zong District, Khazaing thak kipiapia lel hi. Chin State mahmah ah zong Haka Khazaing leh Matupi Khazaing, District kipia hi. State khat pepeuh sung ah District ki behlap leh tua State ading khantohna hi zaw hi.

Ong piak nop loh man aa, alau, apatau kineihin a pauhlap ahi hi. Tua i up leh khemnop ong sa-in nui hiuhiau bek ding hi. Pilvang takin-in thu ngaihsun ni.

A nihna :  “Tedim District kipia in Falam District ah myo-ne om kei leh akip loh ding lau” kici sak leuleu hi.  Falam kia hithei lo ahih manin Waibula Myo ki pia hi.” ci hi. Banghang Falam kia hi thei lo ding? Khazaing khat sung ah myo-ne tuazah om kul cih upadi “ngattakin” om lo hi. Matupi Khazaing, Tamu Khazaing, Nyaung U Khazaing, Tachileik Khazaing, Myawaddy Khazaing, Kunlong Khazaing, Hpapun Khazaing-te-in myo-ne nei lo uh aa, amau “kia” ahi uh hi. Tedim leh Tonzang  District khatin pai khia leh “ Falam District kia hi thei lo” cih paulam in amet dok khin uh hi. Rihkhuadar Myo nei khin napi, inn 34 bek apha Waibula khuata, Myo kipia thuah lai lai hi. Tua zahin ‘pil’ hi. Phazo nai lo maw?  ‘Hi’ sasa lai ding maw? Paulap nihna ahi hi. Hih zong i up pah leuleu manin, khemnop ong sa semsem ta hi.

A thumna :  “Tedim in Khazaing (District) ngah leh Falam Khazaing zum Tedim ah kituah ding lauthawng” kici sak lai  hi: Kituah ding lung patauh nang bangmah om lo hi : --
1. Tedim/Tonzang kigawmin Tedim Khazaing, District thak ki-ngen hi bek aa, Falam Khazaing zum Tedim ah tuah ding peuhmah ngaihsutin zong kinei kha beek lo hi. Tedim/Tonzang gam mite-in tua bangin mi ngahsa sut ding cih lungsim sia, lungsim ‘niam’  aneite hi lo hi.

2. Ngah dingin athu-ala kilawm-pen ahih man in Khazaing kingen hi bek hi. Khazaing akingetna zum laite pheklekin na en kik un. “Falam Khazaing Tedim ah ong tuah sak un” ci aa siauhna na mu uh leh letsong kong pia ding hi.

3. CM mahmahin Falam DC zum tuah ding i nget  loh lam nak theih lua hi. Banghang hiam cihleh, siauhhlua mu khin hi. Falam District zumte akituah ding lau takpi hi leh, siangtakin khatvei beek gen khia ding hi. Tu’n “Falam ‘sukkhakna’ a om kei nakleh……” bek ci hi.

4. Tua baan ah Tedim in Falam Khazaing tuah ding siau hi zenzen phial mah leh zong, a hmuh-twei  tin sak lo-in khakcip pah ding hi. Ama’ thuneihna hi. Ahih hangin, a hmuh-twe kim dimdemin kibawl in, 2019 kum  lai pawlin State Cabinet meeting ah thukimin khentat khin  zo hinapi tuni dong Pyidaungsuh Government ah puak to lo-in humcip hi.  

5. Amah thuneihna sung ahih baan ah Falamte hi aa, upadi pilna degree nei, khat ahih ciangin, Tedim Khazaing kipia leh Falam DC zum Tedim ah kituah ding lauthawng cih pen ‘yoh-tih’ om lo thu ahi hi. “common sense”. “ Na pam ah sikha” ci-aa kikhem tawh kibang hi. A hithei lo ding thute ah lau-in patau peuhmah lo ding hi. Banghang hiam cihleh,

Hih atung aa thute ngaihsun lo-in CM pa gen a zak bangbang aa, “alau takpi ding mah asa takpi” hi leh kilawm hi. Ataktakin pauhlap ding aa akilau sak  hi lel hi. Hih zong i up lailai leh, khem nop ong sa bek lo-in, alungsim tawng ah ‘hai’ ong sa simsim gige ta ding hi.

“Hi bang teng ahih ciangin District ong kipiak nop loh man aa pauhlap  zong uh ahih lam i theih ding kisam hi. Apiang thei lo ding thute ah mipil CM khat tua zahin ‘lauthawng lo lua  ding hi’ cih siangtakin kimu thei hi.

Chin State CM tawh nai khat sung holimin, CM in a zawh paat dikdek  khit ciangin CM tawh “ acian tu-ngian tu “ ong nei aa, pumkhat ong suakin hih thu ong tangko khia ahi hi. Tu laitak lianin sia Vum Nang Chin State Chief Minister hi zenzen leh, ama cih mah bangin, TEDIM DISTRICT ONG PIA LO DING, ong khaktan ding ahi hi. Chin State CM ahih khak loh Zomite kampha lai hi.

Ong deihsak lote  gen peuh ‘hi’ sa pahin amau lam panpih lehbungin, Zomite’n i lametpi, District, Khazaing, “Kei hileng zong TEDIM DISTRICT PIA KEI NING “cih zah ciangdongin  amau molhtum in ei sung ah tangko-in taza ong leh haw zawsop pen “Limtak ngaihsun lopi aa a atangko khial kha hing” acih kei buang leh Zomite lunggulh, lamet, khantoh nading, “interests of Zomi” tawh kikelki ahih ciangin, “Zomi langpang pa hi”, “Zo mi thitsa-phauh pa hi” aci om zenzen kha leh ka hut nading tam ka mu zo kei  hi.

Kei hileng, “TEDIM DISTRICT KA NAK PIAK PHA MAHMAH DING HI” ci-in lau lo, hangsantakin kuamapeuh kongthei sak hi. Tua bek hi lo-in, i ngah ding aa kilawm, kum 10 sung Zomite khantoh nading ong kikhaktan teng amet-akhang tawh tuatin, zaw-zi tawh kong pia thuah lai ding hi.               
                                       No hile uhcin bang ci ding? Gen ciat vuo leh!


Post a Comment

 
Top