Kum 1250-1300 AD pawl in Ciimnuai khua ki sat in tua sungah amakai Songthu, Songza, Songkip cihte ahi uh hi. Tua hunin Pu Songthu in hausa semin Zomite makaih hi. Pu Songthu in a zi tawh nau neih theilo ahih manin a khanggui a cimang ding lauhi. Tua ahih manin a zi kiangah hih bangin gen a," “Mi dang zi-in nei leng nang hong simmawh ding uh hi, tua ahih manin hih ka sanggamnu tenpih leng nang’ adingin hong hoih zaw ding hi,” ci-in lungkim sak hi.
Pu Songthu in a zi a lungkimsak khit ciangin anau nu Nemnep tawh lo giak khawm uh hi. Pu Songthu in anaunu’ kiangah alungsim teng leh a ci man khak ding adahna thu teng genpihin a unau-un kiteng dingin hong thukim uh hi. Tua a lo giahna mun in Aisan lui gei ahih manin Aisan lo a kicih banah Aisante nupa ci-in ki ciamteh hi.
Pi Nemnep zan khat amang in a huan sunga Hual singpi heng sung nisuak in kap lela hi. Tua Ni zang gui pen taang pha mahmah a, sakhitui hup bang hi. Tua thute a pasal Pu Songthu kiangah gen hi.
Songthu in tua thu a zak ciangin, “Thu lamdang khat hong ki hilh hi kha ding hi,” ci-in, huankhanga Hual heng sung a va et leh Nitui ai, aktui cia apha suangvom kilkel khat a mu hi. Tua Ni tui ai Songthu in aksi a nuh pah hi. Tua ciangin Taangbem tungah koiha, “Hih Ni tui ai in hong siam ding ahih manin, ih bia ding hi,” ci hi. Tua Ni tui ai a kep ni vua kipanin a lamdang mahmahin a masuan uh daupaina a om lam Songthu in thei hi. Tua ahih manin ni tui ai kipatna leh biak kipatna a hi hi, ci-in ki ciamteh hi.
Pi Nemnep in mang khat man leuleu a, amang sungah zingsang tunga Ni suak panin a taang pha mahmah Ni vang in Taangbem tunga kikoih ni tui ai a tan leuleu hi. Tawmvei khit ciangin tua Ni tui ai naungekin piangin nakpi-in a kap hi. Tua naungek la dingin a thawh leh a khanglo hi. Hih amang lamdang zingsang ciangin Songthu’ kiangah gen leuleu hi. Songthu in, “Ni in hong siam taktak hi ding hi,” ci-in a ngaihsun hi.
Pi Nemnep in mang lamdang khat hi bangin a man leuleu hi. Amahmah huan sungah Um gui-in apo hi. Tua Umgui zam in inn sung teng a khuh hi. Tua Umgui tungah Umgah hoih mahmah khat gah a, anun kawi sathau biing tawh kibang hi. Tua Umgah pen ni vang taang pha mahmah in meikawm panin taanin nakpi a tei tawh sut bangin a sun kham hi. Tua ciangin tua Umgah hong kitam kham a, naungek khat pusuak khia-in a kap hi. A pasal Pu Songthu kiangah gen leuleu hi.
Khatvei Pi Nemnep in mang lamdang khat man leuleu a, amang sungah Nisut laitakin ihmu-in a ki ngaihsut sungin, zana aksi ekkia tawh kibang pian khat, ataang pha mahmah Vantung panin kia-in ama tungah a tu hi. Tua ataangpen in amah a khak ciangin asi ding zahin lau-in a awngkhia hi. Tua a awt in amah phawngin a khanglo hi.
Pu Guite in pasal muanhuai khat a hong pian ciangin Pu Songthu in Ciimnuai khua nusia-in lalkhia a, Cianlai khua asat hi. Hih thu Boo Siing Khua Khai’ gelhna suangpi mualsuang a kici laibu sungah, “Songthu in Cimnuai khua panin hong lal khia-in Tualphei tui ne-in Cianlai, Saizaang khua-ah teng hi,” ci-in kigelh hi. Pu Songthu Ciimnuai khua pan alal khiat khit akipanin atapa Pu Guite in Cimnuai khua-ah Hausa a sem hi. Hawm leh gen siamin khua leh tui uk zia siam ahih manin khua zang bup in ankhing khamin nuam a sa uh hi.
Tedim Khuasatna
Tua bangin galbeng sa bengin a kuankhiatna lam uhah mun hoih khat tuak uh a, mualdung tawnin a velvel uh hi. Guimang in tua munah khuasat ding a ngaihsun pah hi. Ni khat ni ciangin upa vaihawmte samin munthak, gamthak, zong dingin a vaihawm uh hi. Gam en dingin kuankhia uh a, amun a tun uh ciangin leitang omzia, nisuah nitum ziate hoihin gal pan nadingin mun tanzau a, khua nuam khat suak thei ding hi, ci-in a lungkim ciat uh hi. Tua ciangin tui omna zong uh a, tui nek ding zong kicing hi, ci-in a mu uh hi. Bual lianpi khat tuak uh a, tua bual gei-ah khawlin kamkumna anei uh hi. Tua bangin tu khawm a kamkumna a neih laitakun nitaang sungah tua bualtui huih in mutin a tee dimdim tua bualtui a mu uh hi. Tua bangin bualtui a tee dimdim amuh uh ciangin upa khat in, “Hia tui zaw a tem dimdim mai mah,” a ci hi. Gam kuan teng in hih munah khuasat ding thukim sa-in inn lam hong zuan uh hi.
Ciimnuai khua ah Guite, Nigui, Guigen, Guimang, MangSum leh Tuahciang cih bang in khang “6” bang Hausa sem uh hi. Guite, Guimang te unau in gam vak a pai khiat in “Temdim” mualdung va tung kha uh a, a mun a gam hoih sa mah mah in, ten na dingin iplah mahmah pah uh hi.
Amunmun ah mun leh mual zui-in a tuamtuamom a, 1962 kum a Tawlanzi kumpi hong khan ciangin, 1967/68 pawl in amunmun atangthu leh ngeina hong kan a, Tedim, Tonzang, Tamu le Kalaygam sunga Zomi a kicidiakte minam 10 in hong kipsak hi;
1. Saizang
2. Teizang
3. Dim
4. Khuano
5. Guite
6 Sihzang
7. Zote
8. Thado-Kuki
9. Hualngo
10.Tedim
- Guite Khangthu – History of Guite April, 1986 Kaleymyo
- Thang Za Dal, Hamburg. 25.12.2009.
- Nang Za Kam Tuimang Laibu ciamtehna pan
- http://www.cinpuzomi.com/2013/12/guite-tang-thu-history-of-guite.html?m=0
- http://www.sialkal.com/zomi_khangthu_1900malam.htm
- http://www.sialkal.com/J.%20Thang%20Lian%20Pau%20-%20ZOMITE%20KIKHEN%20THEILO.htm
- http://zomi-angvaan.blogspot.com/2015/09/guite-khangthu-tomkim.html?
A kaikhawm :
Thang Thawn Tuang Guite
Nashville TN USA
Sept 19,2015
Gud
ReplyDelete